Πολλαπλη χρεοκοπια

Βλέπουν τη χρεοκοπία μιας οικονομίας, βλέπω τη χρεοκοπία ενός κοινωνικού μοντέλου. Εστιάζουν σε αυτό που καταλαβαίνουν, στην οικονομική χρεοκοπία, στο πορτοφόλι. Πιστεύω ότι αυτό είναι μόνο το κερασάκι στην τούρτα. Ο θάνατος ήταν προαναγγελθείς. Πολύ πριν να χρεοκοπήσουμε ως οικονομία, είχαμε χρεοκοπήσει ως κοινωνία. Είχαμε χρεοκοπήσει ηθικά, κοινωνικά, δημιουργικά, ίσως ακόμη και πολιτισμικά. Πριν να χάσουμε σε αξία, είχαμε απολέσει τις αξίες - ή δεν είχαμε καταφέρει να τις αποκτήσουμε ποτέ.

Καυχόμαστε για την αρχαία δημοκρατία και τις πόλεις κράτη, αλλά στη νεότερη Ελλάδα δεν αποκτήσαμε ποτέ συνείδηση πολίτη, κοινωνική συνείδηση και αίσθηση ηθικής υποχρέωσης απέναντι στο σύνολο και κατ’ επέκταση στο κράτος. Το κράτος, ως θεσμική και λειτουργική έκφραση της κοινωνίας, της κοινωνικής αλληλεγγύης και των κοινών αξιών, ποτέ δεν απέκτησε υπόσταση στη συνείδηση των Ελλήνων ανάλογη αυτής σε χώρες βορειότερα και δυτικότερα από εμάς. Ο Έλληνας δεν κατάλαβε ποτέ τι ακριβώς σημαίνει κράτος. Οι Έλληνες δεν έχουν κράτος, έχουν έθνος, από αυτό πηγάζουν και πολλά μπερδέματα της εποχής.

Το κράτος ήταν πάντα κάτι έξωθεν, κάτι όχι συλλογικό, αλλά απρόσωπο, κάτι που δεν το θέλουμε όταν μας φορολογεί, αλλά το βρίζουμε όταν δεν έχει πυροσβεστικά να σβήσουν τη φωτιά, κάτι που οφείλει να μας προστατεύει, αλλά που δεν είναι άξιο προστασίας (και με αυτό δεν εννοώ την πεποίθηση ότι πρέπει να διογκώνεται έτσι, ώστε να βολέψει και εμάς), το βρίζουμε όταν πάει να εφαρμόσει κανόνες στη δική μας συμπεριφορά, το βρίζουμε και όταν δεν εφαρμόζει τους κανόνες σε αυτούς που μας ενοχλούν. Το κράτος δεν είναι δικό μας, συνεπώς, κανένας σχεδόν δεν αισθάνεται ότι βλάπτει κάποιον όταν το κλέβει και κανένας δεν θίγεται όταν τον κλέβουν εμμέσως κλέβοντας το κράτος. Έτσι, το κράτος εξελίχθηκε σε ένα διογκωμένο, αλλά αναποτελεσματικό καρκίνωμα πελατειακών σχέσεων που λειτουργεί σπασμωδικά, αδικεί και αδικείται. Σε μια χώρα πειρατών, το κράτος θα είναι πειρατικό.

Σε αυτό το πλαίσιο, έννοιες όπως αξιοκρατία δεν έχουν καμία απήχηση. Σάμπως του αλλουνού το παιδί αξιοκρατικά διορίστηκε; Εξάλλου, κανένας δεν τρώει ποτέ το ψωμί του άλλου και όλοι οι καλοί χωράνε. Με τέτοια μυαλά οικοδομήσαμε ένα κράτος βλακείας, ανικανότητας και αρπαγής. Όταν ακούς υπουργό να δηλώνει ότι είναι κρίμα που η λέξη «κρίση» δεν έχει υπερθετικό βαθμό, καταλαβαίνεις το επίπεδο των στελεχών της ηγεσίας. Όχι, αυτό δεν ήταν απλό λεκτικό ολίσθημα ή λάθος, αλλά έλλειψη ικανότητας συγκροτημένης σκέψης. Οι ικανότητες των ανθρώπων που αναδεικνύονται μέσα από τους κομματικούς μηχανισμούς δεν έχουν καμία σχέση με τις ικανότητες που απαιτεί μια χρηστή και ικανή διακυβέρνηση. Με άλλα λόγια, τι ελπίδες έχουμε όταν το ίδιο το σύστημα αλγοριθμικά απορρίπτει αυτούς που θα μπορούσαν να προσφέρουν κάτι ουσιαστικό; Μόνο από σπόντα, από ανάγκη και από υπερεθνικά κέντρα εξουσίας μπορούμε να ελπίζουμε σε κάτι. Οι δικοί μας είναι τζούφιοι μπεμπέδες ή πονηροί μπακάληδες που κλέβουν στο ζύγι.

Ποιος μπορεί να μας σώσει από αυτό που είμαστε; Ένα άτομο αλλάζει όταν διαπιστώνει ότι οι συμπεριφορές του δεν μπορούν πλέον να του εξασφαλίσουν την επιβίωση ή τη συνέχιση του τρόπου ζωής του. Είναι μια διαδικασία επίπονη, αλλά με μια μεγάλη ανταμοιβή για όσους τα καταφέρνουν: την ωρίμανση, την ενηλικίωση. Είμαστε πλάσματα της συνήθειας και δεν αλλάζουμε επειδή θεωρητικώς κατανοούμε ότι έτσι πρέπει, αλλά μόνο όταν βλέπουμε άδειο το τσουκάλι. Το ίδιο ισχύει και για τις κοινωνίες. Όταν το τραπέζι είναι στρωμένο, δεν αλλάζουν. Αυτό που βιώνουμε σήμερα μπορεί να είναι και ευκαιρία για ριζικές αλλαγές. Η αποτυχία και η πτώση είναι επίσης ενδεχόμενα. Οψόμεθα.